Alan Turing (1927)

Alan Mathison Turing (Maida Vale (Londen), 23 juni 1912 – Wilmslow, 7 juni 1954) was een Britse wiskundige, computerpionier en informaticus, mathematisch bioloog en logicus.

Wikipedia

Ik speelde al langer met het idee over een Club zoals deze maar ik heb al zoveel Clubs!
Tot vandaag dit nieuws kwam over een bankbiljet met Turing erop, dus ...hier is ie dan. 

Met liefde gemaakt en ik wens iedereen veel verwondering en bewondering tijdens het lezen.

Respect voor Alan Turing, hij had dat tijdens zijn leven verdiend en niet jaren na zijn dood.

Hoe zeer slimme codekrakers de Tweede Wereldoorlog wisten in te korten

De Tweede Wereldoorlog in Europa liep met de overgave van Duitsland af op 8 mei 1945. Volgens experts had het conflict nog veel langer geduurd als de geallieerden, en dan met name de Britten, er niet in waren geslaagd om het Duitse militaire geheimschrift te breken. Een tweeluik over het kraken van de codes, en welke invloed dit had op het verloop van de oorlog.

"Zorg ervoor dat ze alles krijgen wat ze nodig hebben, met uiterste voorrang. En laat me weten dat dit is uitgevoerd", schrijft Winston Churchill in 1941. De Britse premier doelt hiermee op de Government Code and Cypher School in Bletchley Park, even boven Londen.

Hier werkt een team van wiskundigen en codebrekers aan het ontcijferen van het Duitse geheimschrift, waarmee eenheden worden aangestuurd, posities worden doorgegeven en informatie wordt gedeeld. Het breken van deze codes - en dus het lezen wat de Duitsers in hun schild voeren, wat hun posities zijn en welke kennis ze hebben - geeft een gigantisch strategisch voordeel. Niet gek dus dat Churchill het grote belang van het werk in Bletchley Park inziet.

De Duitsers maken tijdens de Tweede Wereldoorlog vooral gebruik van de Enigma-machine. Dat is een apparaat waarmee boodschappen kunnen worden overgezet in geheimschrift. Dit schrift wordt verzonden via morsecode. De ontvanger, die ook over een Enigma beschikt, kan het geheimschrift weer vertalen naar de daadwerkelijke boodschap. Dan moet de ontvanger wel in het bezit zijn van de juiste instellingen.

De Enigma is met drie rotors vol cijfers en een schakelbord waarmee letters aan elkaar worden gekoppeld dusdanig complex, dat er ongeveer 1.000.000.000.000.000 (een biljard) combinaties mogelijk zijn.

Een Enigma-machine, met van boven naar onder de rotorwielen (in dit geval drie), het bord met lampjes waar de gecodeerde of gedecodeerde letters worden weergegeven, daaronder het toetsenbord om berichten in te voeren en aan de voorzijde het schakelbord met verschillende stekkers. (Foto: Getty Images)

Elke dag zijn er nieuwe instellingen voor de rotors en het schakelbord, dat in maandschema's wordt verdeeld onder de troepen. De Duitse marine gebruikt een aangepaste en complexere variant van de Enigma, met minimaal vier rotors en speciale instellingen. Enigma is onmogelijk te kraken, denken de Duitsers. Niets blijkt minder waar.

Hoe werd de Enigma gekraakt?

Belangrijk grondwerk voor het breken van de Enigma wordt al in de jaren dertig gedaan door de Poolse inlichtingendienst, die er mede dankzij een via een spion verkregen handleiding ook daadwerkelijk in slaagt om Duitse berichten te ontcijferen en er zo achterkomt dat nazi-Duitsland een oorlog aan het voorbereiden is. Dit wordt vooral aangevoerd door knappe koppen als Marian Rejewski, die er voor het eerst in slaagt om Enigma te kraken.

De Duitsers blijven echter verbeteringen doorvoeren aan Enigma, waardoor succes tijdelijk is, al is het al omdat de instellingen op gezette tijden veranderen.

In 1939 valt Duitsland Polen binnen en slaan de codebrekers op de vlucht, in eerste instantie naar Frankrijk. Ook Bletchley Park beschikt inmiddels over de Poolse informatie. Daar gaat men verder met het ontcijferen van Enigma. Door extra rotorwielen die de Duitsers toevoegen aan de Enigma-machines, is veel van het Poolse werk onbruikbaar geworden.

Maar een aantal zwaktes in het geheimschrift en hoe dat gebruikt wordt blijven. Zo komen in weerberichten elke dag dezelfde woorden voor, zoals het woord wetterbericht (weerbericht). Ook ontdekt wiskundige Alan Turing dat het woord eins (een) in ontzettend veel berichten voorkomt. Het zijn aanknopingspunten voor de codebrekers.

Wiskundige Alan Turing. (Foto: AFP)

Welke (hoofd)rol speelde Alan Turing?

Turing ontwikkelt in 1940 samen met Gordon Welchman zijn eerste 'bombe', een machine waarmee het aantal mogelijkheden in een Enigma-versleuteling drastisch wordt teruggebracht, gebruikmakend van waarschijnlijkheden in de Duitse boodschappen.

Ook maakt de bombe gebruik van het feit dat de Enigma van een letter nooit dezelfde letter maakt. De letter Z kan omgezet worden in alle 25 andere letters in het alfabet, maar nooit in Z. De bombe zoekt door alle mogelijke posities van de rotors in Enigma en naar een patroon in de interne verbindingen in de Duitse machine. De methode is nog steeds afhankelijk van mensen. Het proces wordt aangezwengeld doordat de codebreker een paar woorden in het Duitse bericht moet raden.

Als dat succesvol gebeurt, slaagt de machine erin om de dagelijkse sleutel, de rotorinstelling en de stand van het schakelbord van Enigma te bepalen. En dat elke dag opnieuw. Soms doet de machine er twee uur over om de juiste instellingen te vinden. Bij andere berichten lukt het nooit.

Een 'bombe' in Bletchley Park.

Het kraken van de Enigma van de Duitse Kriegsmarine

Vanaf 1941 is Bletchley Park mede dankzij Turing ook in staat om de ingewikkelder versleutelde Enigma-berichten van de Duitse marine te lezen. Dit lukt onder meer door het buitmaken van een codeboek op een Duits vissersschip.

Later weet de Britse marine ook Enigma-machines en bijbehorende codeboeken uit Duitse onderzeeërs te halen, waardoor men op Bletchley Park tot het einde van de Tweede Wereldoorlog in meer of mindere mate kan meelezen met de communicatie tussen de U-boten en het hoofdkwartier van de Kriegsmarine. Uiteindelijk nemen verbeterde machines van de Amerikaanse marine het voortdurend breken van de Enigma-codes grotendeels over.

Bletchley Park, de plaats waar de Tweede Wereldoorlog voor een belangrijk deel werd gewonnen. (Foto: Getty Images)

Kraken van berichten van Hitler zelf

Op Bletchley Park is men dan ook al aan het werk met het ontcijferen van de Lorentz-versleuteling. Dit is een moderne techniek die de Duitse legerleiding vanaf 1941 gebruikt om de troepen aan te sturen. Onder deze berichten zijn ook boodschappen van Adolf Hitler zelf. De Britten noemen deze manier van coderen 'Tuny', en zijn halverwege 1942 mede dankzij wat operationele Duitse blunders al in staat om op reguliere basis berichten te kraken.

Er komt pas echt een doorbraak in het breken van Tuny als Tommy Flowers de eerste programmeerbare elektrische computer ontwikkelt. Deze machine krijgt de naam Colossus. Een verbeterde versie hiervan is net op tijd klaar voor de geallieerde invasie in Normandië in juni 1944 en voorziet de commandant der geallieerde strijdkrachten Dwight Eisenhower van essentiële informatie over het Duitse strijdplan.

De eerste programmeerbare elektrische computer, bedacht om 'Tuny' te ontcijferen. (Foto: Getty Images)

Top Secret 'Ultra', de Duitsers mogen niets doorhebben

Alle informatie die de geallieerde codebrekers vergaren wordt verspreid onder de codenaam 'Ultra', wat staat voor 'Top Secret Ultra'. Het is volstrekt noodzakelijk om de Duitsers er nooit achter te laten komen dat de geallieerden mee kunnen lezen met een aanzienlijk deel van hun communicatie.

Alleen de absolute top van de geallieerde militaire leiding is op de hoogte. Generaals mogen alleen actie ondernemen als niet uit hun strijdplan kan blijken dat ze al wisten wat de Duitsers van plan zijn. U-boten worden doorgaans pas aangevallen nadat er eerst 'toevallig' een verkenningsvliegtuig is overgevlogen.

Hebben de Duitsers dan niets door?

Vooral bij de Kriegsmarine zijn er wel vermoedens, maar daar denken ze dat de plots gekeerde Slag om de Atlantische Oceaan door de geallieerden wordt gewonnen omdat die een zeer geavanceerd radarsysteem zouden hebben. Tot een moment dat drie U-boten in het Caribisch gebied plotseling worden aangevallen door een Britse torpedobootjager. Het is voor de Duitse admiraal Karl Dönitz het teken dat er mogelijk iets mis is met Enigma, waarna hij verbeteringen laat doorvoeren.

Bletchley Park is vervolgens maar enkele maanden blind. De veiligheid van Enigma is, zonder dat ze het doorhebben, tijdens het restant van de Tweede Wereldoorlog niet meer te redden door de Duitsers.

(Bronnen: Encyclopaedia Britannica, Imperial War Museum, Bennie Mols)

Door: NU.nl/Joost Nederpelt Beeld: Getty Images

Zo hielp ontcijferde Duitse codetaal de geallieerden in Tweede Wereldoorlog (2/2)  

De Tweede Wereldoorlog in Europa liep met de overgave van Duitsland af op 8 mei 1945. Deel twee van het tweeluik over de rol van informatie uit gekraakte versleutelde berichten van de Duitsers gaat dieper in op hoe die informatie, 'Ultra' genaamd, er mede voor zorgde dat de oorlog in geallieerd voordeel werd beslist.

Op 5 juni 1944, een dag voor de geallieerde invasie in Normandië (D-Day), krijgt opperbevelhebber Dwight Eisenhower een bericht op zijn hoofdkwartier. Het is een van de eerste ontcijferde resultaten van de Colossus-computer van Tommy Flowers, waarmee de communicatie van het Duitse opperbevel kan worden gelezen.

In het bericht in handen van Eisenhower staat dat Adolf Hitler niet wil dat er extra troepen naar Normandië worden verplaatst. Hitler blijft ervan overtuigd dat 'Normandië' een afleidingsmanoeuvre is voor de 'echte' invasie in Calais.

Het doel van de geallieerden is geslaagd: De Duitsers denken dankzij een enorme misleidingscampagne nog steeds dat Calais het doel is. 'Ultra', wat staat voor 'Top Secret Ultra' geeft de bevestiging dat de campagne succesvol is. Het is opnieuw een essentiële bijdrage van de knappe koppen in Bletchley Park, waar de Britse codekrakers hun werk doen.

"We gaan morgen", zegt Eisenhower nadat hij het bericht heeft gelezen. Een dag later worden de stranden van Normandië overspoeld met geallieerde troepen.

Opperbevelhebber Dwight Eisenhower en generaal Bernard Montgomery. Beiden hadden veel voordeel van de 'Ultra'-informatie (Getty Images)

Enkele maanden tot twee jaar

Het is onmogelijk om precies vast te stellen hoezeer 'Ultra' de Tweede Wereldoorlog heeft ingekort. Sommige experts schatten het in op twee jaar, anderen spreken over enkele maanden, met de Amerikaanse uitvinding van de atoombom in het achterhoofd.

Wat vaststaat is dat genieën als Alan Turing (wiens 'Bombe'-machine er voor het eerst in slaagt om op grote schaal de Duitse Enigma-code te kraken), Marian Rejewski (die als eerste de zwaktes in de Enigma-code blootlegt) en Tommy Flowers (wiens eerste programmeerbare elektrische computer de veel complexere Lorenz-versleuteling weet te ontcijferen) een onschatbare rol spelen.

Cruciale rol in strijd tegen U-boten

In de Slag om de Atlantische Oceaan is 'Ultra' cruciaal. Groot-Brittannië is tijdens de oorlog afhankelijk van bevoorrading uit Noord-Amerika, en de Duitse Kriegsmarine heeft als doel om met een vloot onderzeeërs (U-boten) deze bevoorrading zo veel mogelijk te dwarsbomen. Tonnen en tonnen aan voorraden gaan met schepen en bemanning naar de zeebodem door de succesvolle 'Wolfpacks' van de Duitsers, waarin ze scheepskonvooien in groepen aanvallen.

Maar als de Enigma van de Kriegsmarine vanaf 1941 op Bletchley Park op reguliere basis kan worden meegelezen, worden de geallieerde schepen om deze Wolfpacks heen geleid. Dit levert een enorme daling in het aantal tot zinken gebrachte schepen op, waardoor de Britten kunnen blijven vechten.

Gezonken Geallieerde schepen in Noordelijke Atlantische Oceaan

• 1939: 47
• 1940: 349
• 1941: 496
• 1942: 1.006
• 1943: 284
• 1944: 31
• 1945: 19

De Duitsers doen in 1942 enkele aanpassingen aan Enigma, waardoor de U-boten weer een periode vrij spel hebben. De konvooien zijn weer een makkelijk doelwit. Begin 1943 weet Bletchley Park ook de vernieuwde Enigma te ontcijferen en kunnen de U-boten systematisch worden opgespoord en vernietigd. Uiteindelijk verliezen de Duitsers ongeveer 700 U-boten en 30.000 bemanningsleden.

Vernietigde Duitse U-Boten

• 1939: 9
• 1940: 23
• 1941: 35
• 1942: 87
• 1943: 237
• 1944: 242
• 1945: 151

Omdat de dreiging van U-boten langzaam verdwijnt uit de Atlantische Oceaan, kan het aantal konvooien worden opgeschroefd en bereiken genoeg materieel en manschappen Groot-Brittannië voor de Invasie van 1944. Het is geen ondenkbaar scenario dat 'D-Day' zonder 'Ultra' informatie pas veel later had kunnen plaatsvinden, met alle gevolgen van dien.

Een konvooi op de Atlantische Oceaan wordt aangevallen door U-boten, 1942. (Getty Images)

Verslaan van Afrikakorps in Noord-Afrika

Informatie van 'Ultra' heeft dan al bijgedragen aan het verslaan van Erwin Rommels Afrikakorps en de Italianen in Noord-Afrika. De Britten voorkomen dat Egypte in Duitse handen valt, en Generaal Bernard Montgomery weet de Duitsers uiteindelijk met hulp van de Amerikanen (en Ultra) uit Afrika te verdrijven.

Ook de landingen op Sicilië in 1943 worden makkelijker gemaakt door ontcijferde informatie, al is het maar dat via deze weg wordt bevestigd dat de Duitsers in een misleidingstruc zijn getrapt en denken dat die invasie plaats gaat vinden op Sardinië en de Griekse eilanden. Ook is duidelijk geworden waar de meeste Duitse en Italiaanse troepen zich bevinden.

Een Italiaanse soldaat geeft zich over na de landingen op Sicilië, 1943. (Getty Images)

De lijst van bijdragen door 'Ultra' is erg lang. Zo wordt het Duitse slagschip Scharnhorst tot zinken gebracht dankzij ontcijferde informatie, krijgen luchtlandingseenheden bij de invasie in Normandië andere landingszones omdat er in hun oorspronkelijke locatie te veel Duitse troepen zijn, en kan het overmeesteren van 50.000 Duitse soldaten in de 'Zak van Falaise' in Frankrijk plaatsvinden omdat de geallieerden dankzij 'Ultra' weten dat er een Duitse tegenaanval op handen is.

Ook wordt dankzij 'Ultra' de Duitse olie-industrie nadrukkelijk doelwit van Amerikaanse strategische bombardementen, omdat duidelijk wordt dat dit het zwakke punt is in Hitlers oorlogsmachine.

Het is slechts een greep uit de momenten dat ontcijferde informatie een handje helpt of cruciaal is.

Welke rol speelde Ultra aan het Oostfront?

Het verslaan van Nazi-Duitsland is voor een aanzienlijk deel ook de verdienste van de Sovjet-Unie. Toch speelt het codekraken in Bletchley Park ook hierin een rol, en dan met name bij de Slag om Koersk in de zomer van 1943. De Duitsers willen de Sovjets hier een beslissende slag toebrengen, maar mede dankzij 'Ultra' zijn die al op de hoogte van de Duitse plannen.

De Sovjets zijn goed voorbereid, winnen de slag en krijgen daarmee het initiatief in handen aan het Oostfront.

Sovjet-soldaten rukken op tijdens de Slag om Koersk, 1943. (Getty Images)

Strikte geheimhouding van 'Top Secret Ultra'

Het bewaken van het geheim over wat er in Blechtley Park gebeurde blijft gedurende de gehele oorlog cruciaal. De Duitsers mogen niet te weten komen dat veel van hun communicatie wordt gelezen door de vijand.

Sir Arthur 'Bomber' Harris, de baas van Bomber Command en in die zin verantwoordelijk voor het platbombarderen van Duitse steden, is bijvoorbeeld niet op de hoogte van 'Ultra'. Andere generaals stribbelden regelmatig tegen, maar uiteindelijk lekt het geheim nooit uit. Dit blijft tot lang na de Tweede Wereldoorlog van kracht.

Pas in 1974 verschijnt een boek van F. W. Winterbotham, die in de oorlog verantwoordelijk is voor de verspreiding van Ultra-informatie. Hij beschrijft welke invloed de codebrekers hebben gehad op het verloop van het mondiale conflict. Helaas zitten er ook enkele misvattingen in zijn werk, waaronder het hardnekkige verhaal dat Winston Churchill in november 1940 het Duitse bombardement op Coventry laat gebeuren omdat hij niet wil prijsgeven dat Enigma is gekraakt. Later blijkt dat Churchill nooit kan hebben geweten dat Coventry het doel was.

Een Britse krant meldt de dood van Adolf Hitler, 2 mei 1945. (Getty Images)

Helden als Turing kregen nooit publieke erkenning

Door de geheimhouding krijgen mensen als Turing nooit de publieke erkenning die ze verdienen. De wiskundige wordt in 1952 vervolgd voor zijn homoseksualiteit, wat dan bij wet verboden is in het Verenigd Koninkrijk.

Als straf wordt hij chemisch gecastreerd. In 1954 komt Turing om het leven, vermoedelijk door zelfmoord. Pas in 2009 maakt premier Gordon Brown namens de Britse staat officieel excuses voor hoe een van de grootste helden van de twintigste eeuw door zijn vaderland is behandeld.

(Bronnen: Encyclopaedia Britannica, Imperial War Museum, Bennie Mols)

Door: NU.nl/Joost Nederpelt Beeld: Getty Images

Het nieuwe Britse biljet van 50 pond BANK OF ENGLAND

Het nieuwe Britse geldbiljet van 50 pond krijgt de afbeelding van wiskundige Alan Turing. Turing was het brein achter het kraken van de geheime Enigma-code van de nazi's in de Tweede Wereldoorlog. De geallieerden konden daardoor de geheime instructies van de Duitse strijdkrachten ontcijferen en 'meelezen'.

"Alan Turing was een excellente wiskundige, zijn werk heeft een enorme invloed gehad op hoe we vandaag leven", zei Mark Carney van de Bank of England tegen de BBC. "Als de vader van de computerwetenschap en kunstmatige intelligentie en als oorlogsheld waren de bijdragen van Turing verreikend en baanbrekend. Turing is een reus op wiens schouders velen staan."

Het leven van de nu geëerde wiskundige eindigde in een tragedie. In 1952 werd hij gearresteerd en veroordeeld omdat hij een relatie had met een 19-jarige man uit Manchester. Homoseksualiteit was toen nog strafbaar in het Verenigd Koninkrijk. Turing werd voor straf chemisch gecastreerd. Hij stierf in 1954, vermoedelijk door zelfmoord. Pas in 2013 kreeg hij eerherstel.

Wetenschapper

Dat de Bank of England een wetenschapper wilde afbeelden op het 50-pondbiljet was al bekend. De bank vroeg de bevolking mee te denken over wie dat dan moest zijn. Dat leverde meer dan 225.000 reacties op, waarin bijna duizend wetenschappers werden genoemd.

De Bank of England brengt het nieuwe bankbiljet eind 2021 in omloop. Het briefje van 50 wordt in het dagelijks leven weinig gebruikt. Toch zijn er op dit moment zo'n 344 miljoen in roulatie.

nos.nl